Gontowiec Podróżny BLOG

6 stycznia. Przedświt był dzisiaj wyjątkowo urodziwy. Rozdokazywane, krwistoczerwone baranki na niebie skłoniły mnie nawet do chwycenia aparatu. Zanim jednak nacisnęłam migawkę, zazdrosna chmura zasłoniła je całkowicie. Wisi sobie teraz ciężka, nabrzmiała deszczem i kpi „Po co ci było zrywać się z łóżka? Święto przecież, a ty masz milion zdjęć wschodu słońca, pstrykanych z wieży mieszkalnej i ciągle nie możesz się zdecydować, które z nich usunąć z dysku”. Nie da się ukryć, że ma rację.

Dziś będzie kulinarnie, bo wbrew pozorom Święto Trzech Króli to nie tylko barwne orszaki z mędrcami Kacprem, Melchiorem i Baltazarem w rolach głównych, ale też cała gama najróżniejszych wypieków – co kraj to obyczaj. Na początek jednak kilka dzisiejszych przysłów, bowiem w ubiegłym roku wykpiłam się tylko tymi o pogodzie:
- „Na Trzech Króli słońce świeci, wiosna do nas pędem leci”,
- „Gdy Trzech Króli mrozem trzyma, będzie jeszcze długa zima”.

Do dzisiejszej aury nie da się dopasować żadnego z nich. Idealnie natomiast pasuje: „Trzej Królowie wichry ciszą i krzyżyki na drzwiach piszą" – wszystko to prawda. Wiatr dzisiaj zdecydowanie słabszy (wczoraj tak trząsł naszą Yariską, że zachodziła obawa porwania), a na drzwiach właśnie dzisiaj pojawią się napisane poświęconą kredą krzyżyki, rozdzielające litery odpowiadające królewskim imionom: K, M i B (chociaż zgodnie z tradycją powinno być C+M+B od łacińskiego zwrotu „Christos Mansionem Benedicat", czyli „Chrystus pobłogosławił ten dom").


W ulubionym przez mnie zbiorze porzekadeł Adalberga znalazłam jeszcze kilka przysłów:
- „Gdy królowie w szopie, a dzień się zachmurzy, siedź w chałupie chłopie, do Gromnicy wzburzy”.
- „Gdy Trzy Króle pogodą obdarzą, nie zasypiaj ranków gospodarzu; przyjdzie wiosna wnetki, pamiętaj na hetki” – w tym przypadku „hetka” miała oznaczać konia, ale to słowo określało też kogoś ubogiego, mało znaczącego i do dziś pozostało w użyciu w zwrocie hetka-pętelka (lichy koń wart lichego jeźdźca).
- „Królowie pod szopę, dnia przybywa na kurzą stopę” albo „Na Trzech Króli zaranie, przybywa dnia na kura zapianie” – pojęcia nie mam jak długo może piać pojedynczy kogut. Wiem za to, że od wczoraj dnia przybyło prawie o dwie minuty, a od przesilenia zimowego, niemal o kwadrans.
- „Od Trzech Króli będą mrozy do Gietruli” – chodzi o niezwykle kiedyś popularną św. Gertrudę z Nijvel, opiekunkę kotów i ostatnią instancję, wzywaną podczas plagi szczurów; jej wspomnienie obchodzone jest 17 marca.
- „W dzień Trzech Króli człek się do pieca tuli” – skoro już te mrozy aż do Giertuli, to jedynym ratunkiem ciepły piec, prawda?
- „Sieć ostatnią Trzej Królowie rozpinają po dąbrowie" – to przysłowie przypominało, że to już koniec sezonu polowań na sarny, jelenie i dziki.

Do zacytowania pozostał jeszcze popularny niegdyś frazeologizm „na żydowskie Trzy Króle”, czyli… nigdy (na świętego Dygdy) i w końcu mogę zabrać się za wspomniane na początku tematy kulinarne.
W wielu europejskich krajach na uroczystość Objawienia Pańskiego (bo tak brzmi oficjalna nazwa dzisiejszego święta) pieczone są specjalne „ciasta Trzech Króli”:
- we Francji jest to „Galette des Rois” – dwa płaty ciasta francuskiego wypełnione migdałowo-pomarańczową masą i sklejone szczelnie na końcach, żeby nadzienie nie wypłynęło; w środku obowiązkowo jeden cały migdał, ziarno fasoli, bądź malutka figurka Dzieciątka,
- w Szwajcarii „Dreikönigskuchen” przypominające upieczony z drożdżowych bułeczek kwiatek; wewnątrz oczywiście bakalie i… plastikowa, miniaturowa figurka jednego z mędrców,
- w Hiszpanii i Meksyku „Roscón de reyes” – efektowne, drożdżowe ciasto w kształcie pierścienia z korzennymi przyprawami lub tylko z anyżem, cynamonem i kandyzowanymi owocami, udającymi klejnoty na królewskiej koronie; w środku ziarno fasoli, jeden cały migdał lub „sorpresa” (figurka),
- w Portugalii „Bolo rei” – maślano-drożdżowy wieniec z bakaliami, bardzo kolorowy i bardzo słodki; również udaje wysadzaną drogimi kamieniami koronę i również zawiera w swoim wnętrzu pojedynczą niespodziankę,
- w Grecji „Vasilopita” – pieczone także na Nowy Rok ciasto pomarańczowe z ukrytą we wnętrzu, zawiniętą w folię aluminiową monetą,
- w Wielkiej Brytanii, Libanie, Kanadzie, USA (Nowy Orlean i Luizjana) i w innych krajach po prostu „King Cake” – w różnych wariantach, często w tradycyjnych barwach: zieleni, purpurze i złocie.

W naszym kraju również pieczono ciasta, tyle że – pominąwszy ciasteczka „szczodraki”, z których jedno zawierało zapieczony w swoim wnętrzu migdał – pozostałe nie były przeznaczone do jedzenia. To kurpiowskie, podlaskie, warmińskie i mazowieckie ciasta obrzędowe o zupełnie niekrólewskich nazwach („byśki” i „nowe latka”), dziś wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa narodowego. Wypiekano je od wigilii Nowego Roku aż do Trzech Króli. Obecnie są elementem tradycji, ale już bez swojego magicznego podtekstu. Zdjęto z nich odpowiedzialność za obfite plony, zdrowie gospodarzy i ich dobytku oraz pomyślność w całym roku. Część z nich wręczano dzieciom do zabawy, zastrzegając, by ich nie podgryzały. Pozostałe wieszano na nitkach w tzw. świętym kątku lub w ustawiano w eksponowanym miejscu domostwa, by strzegły przed złym. Byśki i nowe latka przechowywano przez cały rok, potem palono lub moczono i dawano domowym zwierzętom do zjedzenia.

Byśki to ulepione z ciasta zwierzątka domowe lub leśne (za wyjątkiem drapieżników), nowe latko zaś to wałeczek z takiego samego ciasta z posadowionymi na nim figurkami drobiu (najczęściej gęsi), otaczającymi umieszczoną centralnie postać ludzką. Ptaków powinno być dwanaście; czasami służyły za kalendarz (na zakończenie miesiąca kolejno odłamywano im dzióbki). Magiczny krąg odganiający zło to ilustracja ludowej legendy o zabłąkanym w lesie gęsiarku, którego osłaniało nocą przed zimnem dwanaście, stłoczonych w okrąg gęsi.
Wszystkie figurki lepi się z mąki żytniej zmieszanej z odrobiną ciepłej wody (mąka pszenna jest zbyt sucha). Modeluje się je z jednego kawałka ciasta o konsystencji plasteliny, dbając żeby nie miały rys albo spękań (klejone z poszczególnych elementów rozsypią się w dalszej obróbce), potem odstawia na godzinę do przeschnięcia, nie zapominając o przyklejeniu byśkom oczek z ziaren pieprzu. Następnie zanurza się każdą figurkę na łyżce cedzakowej we wrzątku i po ułożeniu na blasze, piecze do zbrązowienia w temperaturze 180°C (ok. 60 min).

Pozostałe dzisiejsze okazje do celebracji, te ze współczesnego kalendarza świąt nietypowych, doskonale wpisują się w treści zawarte w przysłowiach. Dzień Wtulania Się pasuje do tych o mrozie i piecu, a Międzynarodowy Dzień Kruchego Ciasta i Dzień Fasoli – do dzisiejszych świątecznych wypieków. Wyjątkiem jest Dzień Filatelisty, obchodzony w rocznicę założenia w Krakowie „Klubu Filatelistów” (6.01.1893). Poza tym właśnie rozpoczyna się karnawał, który w tym roku będzie trwał do 21 lutego.

Tekst i foto Maria Gonta

Dodaj komentarz:

UMCS z Jazz Clubem Pod Filarami

80 lat UMCS w Lublinie z Jazz Clubem „Pod Filarami”. W dniach 14 -17 maja 2024 roku w Akademickim Centrum Kultury ... <czytaj dalej>

Remont schodów

Nowe schody na Piaskach, obok lecznicza zieleń. Rusza remont schodów przy ul. Bohaterów Westerplatte, zejście do ul. Sczanieckiej. Skarpa przy schodach ... <czytaj dalej>

Obchody 900-lecia jubileuszu

W sobotę 11 maja br. w Ośnie Lubuskim odbędą się uroczyste obchody z okazji dziewięćsetlecia ustanowienia biskupstwa lubuskiego. Przygotowania do tej ... <czytaj dalej>

Przebudują Ikara

Przetarg na przebudowę ostatniego etapu ulicy Ikara rozstrzygnięty. Kolejna osiedlowa uliczka zostanie w pełni przebudowana. Nowa nawierzchnia ul. Ikara ułatwi codzienne ... <czytaj dalej>

«	maj 2024					»
P	W	Ś	C	P	S	N
		1	2	3	4	5
6	7	8	9	10	11	12
13	14	15	16	17	18	19
20	21	22	23	24	25	26
27	28	29	30	31

Piękna inicjatywa w brzydkim mieście

aktualnie nie ma żadnej czynnej sondy

Blogujesz? Rób to lokalnie!
Wystarczy jedno kliknięcie w egoBlog

Masz problem?
Napisz do eksperta egoEkspert

Żadna sprawa nie zostanie bez odzewu. Daj znać na eGo Forum

zdaje się, że w Gorzowie budowano już dwa lotniska. Baczyna, nikt nie wziął tego wariant pod uwagę. <czytaj dalej>

Czesław Miłosz
„Do polityka” z tomu „Światło dzienne” - 1953

Kto ty jesteś człowieku – zbrodniarz czy bohater?
T <czytaj dalej>

niech dalej liczą...... <czytaj dalej>

dla 30 studentów cały kierunek prawo
dla 30 pielęgniarek cały wydział pielęgniarski

ja sie pytam jakie są koszta państwowe ksz <czytaj dalej>

Do Warszawy gumofilce. Tam jest mnóstwo węzłów do blokowania. <czytaj dalej>