17 sierpnia to najlepszy dzieÅ„ na jedzenie pierogów, tym bardziej że dziÅ› wspomnienie „Å›wiÄ™tego Jacka z pierogami”, dominikanina żyjÄ…cego na przeÅ‚omie XII i XIII w., który – zgodnie z legendÄ… – podczas gÅ‚odu, jaki nastÄ…piÅ‚ po tatarskich najazdach, karmić miaÅ‚ mieszkaÅ„ców MaÅ‚opolski pierogami wÅ‚asnego wyrobu. Mimo że jego kult rozpowszechniony jest na caÅ‚ym Å›wiecie, tylko w naszym kraju obdarzamy go takim smacznym przydomkiem.

Pogodowo Å›w. Jacek Odrowąż wróży nam, jak bÄ™dzie wyglÄ…daÅ‚a nadchodzÄ…ca jesieÅ„:
„Z jakÄ… pogodÄ… Jacek przybywa, taka jesieÅ„ bywa”,
„Jacek gdy suchy, rozprasza jesienne pluchy”,
„JeÅ›li w dniu Jacka nie pada, suchÄ… jesieÅ„ zapowiada”,
„Z jakÄ… pogodÄ… Jacek przybywa, taka jesieÅ„ bywa”.

SÄ…dzÄ…c po zaokiennej aurze, na obfitość grzybów chyba liczyć nie możemy. Już o szóstej rano byÅ‚o 18°C, a temperatura w ciÄ…gu dnia wzrosnąć ma do 32°C. Niebo czyste jak Å‚za. Gdyby nie pracujÄ…ca pod oknem tak wczeÅ›nie koparka, można by jeszcze chwilÄ™ dospać.

Suchy Jacek może mieć wpÅ‚yw nawet na zimowe miesiÄ…ce: „JeÅ›li na Jacka nie panuje plucha, to pewnie zima bÄ™dzie sucha”. WyglÄ…da na to, że póÅ‚nocno-zachodni kraniec Polski kolejny rok obejdzie siÄ™ bez Å›niegu.

Åšw. Jacek Odrowąż (1183-1257), bratanek krakowskiego biskupa Iwo Odrowąża (1160-1229) byÅ‚ jednym z pierwszych polskich dominikanów. Jego życie okraszone jest mnóstwem legend. WedÅ‚ug jednej z nich lipy rosnÄ…ce wokóÅ‚ koÅ›cioÅ‚a Å›w. Jakuba w Sandomierzu, posadzić miaÅ‚ sam Å›wiÄ™ty, ale zrobiÅ‚ to w sposób nietypowy, bo „do góry nogami”. MocÄ… żarliwej modlitwy zarówno Jacka, jak i pozostaÅ‚ych braciszków, korzenie przemieniÅ‚y siÄ™ w konary, a ich fantazyjne ksztaÅ‚ty zdobiÄ… do dziÅ› otoczenie Å›wiÄ…tyni.

WedÅ‚ug innej legendy, kiedy szykujÄ…c siÄ™ do ucieczki z Kijowa przed tatarskimi hordami, dla ochrony przed znieważeniem zabieraÅ‚ z koÅ›cioÅ‚a NajÅ›wiÄ™tszy Sakrament, usÅ‚yszaÅ‚, jak przemawia do niego z kamiennej figury Matka Boża: „Jacku, zabierasz Syna, a zostawiasz MatkÄ™?”. W cudowny sposób figura straciÅ‚a swój wielki ciężar i wobec zaistniaÅ‚ych okolicznoÅ›ci, MatkÄ™ Bożą JackowÄ… można dziÅ› oglÄ…dać w koÅ›ciele dominikanów w Krakowie, a samego Å›wiÄ™tego najczęściej przedstawia siÄ™ z monstrancjÄ… w jednej rÄ™ce i z figurÄ… Matki Bożej w drugiej.

ÅšwiÄ™temu Jackowi przypisuje siÄ™ też sprowadzenie do Polski z WÅ‚och odmiany orzechów o szczególnie wielkich owocach. Do dziÅ› nazywajÄ… siÄ™ Jackami (orzech wÅ‚oski Jacek).

Tak naprawdÄ™ wspomnienie Jacka Odrowąża powinno być obchodzone 15 sierpnia (zgodnie z datÄ… jego Å›mierci), przeniesiono je jednak na dzisiejszy dzieÅ„, ponieważ tamta data zajÄ™ta jest przez uroczystoÅ›ci WniebowziÄ™cia Matki Bożej. W zwiÄ…zku z tym, że w poÅ‚owie sierpnia na stoÅ‚ach pojawiaÅ‚a siÄ™ już nowa mÄ…ka, radowano siÄ™: „Na Å›w. Jacek z nowej pszenicy placek” lub „Na Å›wiÄ™tego Jacka najecie siÄ™ placka”.

Placki plackami, ale przecież Jacek Odrowąż karmiÅ‚ ubogich pierogami. Jedna z mnóstwa legend mówi, że byÅ‚y to nasze poczciwe „ruskie”, które zachwycony ich smakiem Jacek przywiózÅ‚ do kraju z Kijowa. SzkopuÅ‚ w tym, że ziemniaki pojawiÅ‚y siÄ™ u nas dopiero w XVII w., kiedy Jan III Sobieski przywiózÅ‚ swojej MarysieÅ„ce spod Wiednia pierwsze bulwy. Nawiasem mówiÄ…c, wysadzono je w ogrodzie, traktujÄ…c jako roÅ›liny ozdobne.

Nie zachowaÅ‚y siÄ™ żadne zapiski zdradzajÄ…ce, jaki farsz umieÅ›ciÅ‚ Å›w. Jacek w swoich pierogach, Å›miem jednak twierdzić, że byÅ‚a to kasza z twarogiem. Te prezentowane na zdjÄ™ciu majÄ… farsz twarogowy przygotowany na sÅ‚odko, dlatego towarzyszy im góra owoców. „ÅšwiÄ™ty Jacku z pierogami, zmiÅ‚uj siÄ™ nad nami!”.

Na zakoÅ„czenie ciekawostka. Znany jÄ™zykoznawca Maciej Malinowski dowodzi, że nasz dzisiejszy bohater dnia byÅ‚ w rzeczywistoÅ›ci Jakubem, gdyż „na chrzcie otrzymaÅ‚ imiÄ™ Jakób (pisane wtedy przez ó, od Jacobus). Zamiast zdrobniale Jacobo mówiono jednak na niego Jacko (pomylono te zdrobnienia) i nieoczekiwanie formÄ™ tÄ™ ktoÅ› skojarzyÅ‚ z Jacinthusem (od: Hiacinthus). W kronikach odnotowano później Å›w. Jacka Odrowąża zamiast Å›w. Jakuba Odrowąża. I tak już zostaÅ‚o…”

Tekst i foto Maria Gonta