Gontowiec Podróżny BLOG

12 marca przez ponad cztery wieki był wielkim uczniowskim świętem noszącym miano gregorianek. Zwyczaj wywędrował podobno z Alzacji już w XV w. i utrzymał się w niemal całej Europie do połowy wieku XIX. Dla tzw. abecadlarzy, których dziś nazwalibyśmy po prostu pierwszakami, związany był z początkiem roku szkolnego, a dla abiturientów – z końcem nauki. W czasach szkół katedralnych i parafialnych wakacje nie były potrzebne, ponieważ rok szkolny obfitował w ponad 150 odciągających od nauki świąt.

Oskar Kolberg odnotował chodzenia po gregórkach: „Jeden ubierał się za biskupa, dwaj za księży, a czwarty za sługę kościelnego. Ubiory mieli klejone z papieru. W dzień św. Grzegorza, w marcu, obchodzili przy dzwonku wszystkie domy i w każdym śpiewali:
Ojcowie, matki! Swoje miłe dziatki
do szkoły dajcie, a nie odbierajcie,
boć to nauka zdobi człowieka.
Nauka klejnot, nauka skarb drogi,
tego nie wydrze nieprzyjaciel srogi.
(…)
Dajcież nam na miód i na obwarzanki,
Sprawimy sobie gregorianki”.

Grzegorz I Wielki, zwany też Dialog lub Dwojesłow zaliczany jest do grona doktorów Kościoła. Jako ten, który usystematyzował i uporządkował chorały (od tamtej pory nazywane gregoriańskimi), uznawany jest za patrona chórów szkolnych, piosenkarzy i muzyków. Jest także najważniejszym orędownikiem uczniów (ze szczególnym wskazaniem na szkoły podstawowe), studentów i nauczycieli. Wszystko zaczęło się od legendy, opowiadającej jak to św. Grzegorz „wykupywał dzieci wystawione na sprzedaż w niewolę i posyłał je do szkoły. Dzieci tak wybawione miano nazywać gregoriankami. Na pamiątkę tej dobroczynności właśnie w dzień św. Grzegorza zapisywano dzieci do szkoły i dzień zapisów nazwano również gregoriankami”.

„Oto mąż na wskroś uczony
święty Grzegorz, nauczyciel,
wzniosły świętych pism mnożyciel:
tak niech każdy bez wyjątku
śle do szkoły swe dzieciątko”

Warto tu dodać, że początkowo abecadlarze ubierani byli na okoliczność dzisiejszego święta wyjątkowo starannie, natomiast abiturienci fantazyjnie i kolorowo. Z czasem wszystko się pomieszało i gregorianki stały się przede wszystkim dobrą żakowską zabawą, połączoną z żywieniową kwestą na organizowane wieczorem przyjęcie. Ślady świętowania można jeszcze znaleźć w zapomnianym porzekadle „Ubrała go jak na jakie gregorianki”.

Za półtora tygodnia nadejdzie Dzień Wagarowicza. Od biedy można go uznać za kontynuację gregorianek, jest jednak drobna, lecz dość istotna różnica, nosząca nazwę virgatum. Jako że w tamtych czasach symbolem władzy nauczycielskiej były rózgi, jedną z atrakcji uczniowskiego święta stanowiły wycieczki do okolicznych lasków czy parków, gdzie młodzież miała się wyhasać oraz… wyciąć przy okazji dostateczną ilość wierzbowych bądź leszczynowych witek. Wyprawę po rózgi (virga = rózga) kończono przekąską, maskaradą i wesołym korowodem z piosenką na ustach.

Wiem, że przedstawiony na zdjęciu uczeń trochę już przerośnięty, ale sceneria idealnie wpisuje się w szkolne tematy. Może zachęci Was do odwiedzin w Dziedzicach, niedużej wsi w woj. zachodniopomorskim, w której od prawie 20 lat funkcjonuje placówka o nazwie Muzeum Wojskowości, Szkolnictwa i Wsi. Ekspozycje zajmują pierwsze piętro w budynku po zlikwidowanej szkole, ta z kolei powstała na miejscu dawnego folwarku, a folwark nierozerwalnie związany był z Woldenberczykami. To powinno w sposób wystarczający tłumaczyć nazwę muzealnej placówki, będącej filią muzeum w pobliskim Barlinku (też warto je odwiedzić).


Najbardziej znane spośród dzisiejszych mądrości ludowych nawiązują do kończącej się zimy:
- „Na świętego Grzegorza ucieka śnieg do morza”,
- „Od świętego Grzegorza zima idzie do morza”,
- „Święty Grzegorz wielki spławnik, nad wszystkiemi rzeki ławnik, grzeje więcej, lody płaczą, rzeki warczą, brzegi znaczą”.
W tym roku jest wprawdzie trochę na opak, bo zima chyba zapomniała, że już na nią czas i troszczy się jak nigdy o ciągłą dostawę śniegu, ale na nic zdadzą się te demonstracje. Jej dni są już policzone.

Wśród pozostałych Grzegorzowych porzekadeł nie ma już odniesień do pogody:
- „Jeszcze Grześ gdzieś, a już mu kaszę studzą”,
- „Wiedział Grześ, a od Grzesia cała wieś”,
- „Gdy ktoś Grzegorzowi w sekrecie coś powie, nawet jak sam zapomni – co rzekł – się nie dowie”.
Bardzo fajne są Grzesiowe wierszyki, np. „Idzie Grześ przez wieś, worek piasku niesie, a przez dziurkę piasek ciurkiem sypie się za Grzesiem”.

Są też przysłowia gospodarskie:
- „I na lądzie, i na morzu - wszędzie bieda, mój Grzegorzu” (o pustawych na przednówku spiżarniach).
- „Groch święty Grzegorz zasiewa, soczewicę Jakub miewa” (dla tych, których wczorajszy Benedykt nie przekonał do wyjścia w pole).
Natomiast obserwacje przyrodnicze zawarto w porzekadłach:
- „Na świętego Grzegorza szuka kawka łoża”.
- „Jak żaby wyjdą przed Grzegorzem, to znowu zamarzną po Grzegorzu”(czyli nocny mróz, z którym ostatnio mamy do czynienia nie jest jakimś odstępstwem od normy).

W kalendarzu świąt nietypowych figuruje Dzień Pieczonych Przegrzebków, Dzień Suchego Szamponu i Dzień Sadzenia Kwiatów.

Tekst i foto Maria Gonta

Dodaj komentarz:

Komentarze:

W sprawie granicy polsko-niemieckiej

Publikujemy list marszałka województwa lubuskiego Marcina Jabłońskiego do minister spraw wewnętrznych RFN. Pani Nancy Faeser Minister Spraw Wewnętrznych Republiki Federalnej Niemiec Szanowna Pani Minister, Województwo Lubuskie ... <czytaj dalej>

Nowy szynobus

– Wiążemy z tym pojazdem wielkie nadzieje z poprawą jakości i stabilności połączeń kolejowych, zwłaszcza tutaj, na północy województwa – ... <czytaj dalej>

Bezrobocie bez zmian

Pod koniec ubiegłego roku stopa bezrobocia w Gorzowie była taka sama jak pod koniec 2023 roku i wynosiła 2,4% – ... <czytaj dalej>

Nie daj się oszukać

Uwaga! Oszuści podszywają się pod Krajową Administrację Skarbową. Ostrzegamy przed fałszywymi e-mailami, których autorzy podszywają się pod Krajową Administrację Skarbową. Wiadomości wysyłane ... <czytaj dalej>

Jaki był 2024 w Gorzowie Wielkopolskim?

aktualnie nie ma żadnej czynnej sondy

Blogujesz? Rób to lokalnie!
Wystarczy jedno kliknięcie w egoBlog

Masz problem?
Napisz do eksperta egoEkspert

Żadna sprawa nie zostanie bez odzewu. Daj znać na eGo Forum

Myślałem, że Jabłoński poprosił o wspólny kraj, a tu zonk. Może pomocy w połączeniach kolejowych Krzyż Kostrzyn trzeba było poprosić, nie <czytaj dalej>

Wzruszenie i mokre oczy. Piękne <czytaj dalej>

Żadne słowa nie oddadzą tego co się czuje słuchając tego utworu, oglądając teledysk. My, gorzowianie, jesteśmy dumni. Bardzo! Ktoś kiedyś n <czytaj dalej>

A najsmieszniejsze jest to że to jest w koncu nieduze miasto. Posprzątać mozna by w zasadzie od reki tak, że dało by się jeść z ulicy.
<czytaj dalej>

Nie pisowska armia tylko polska armia.
<czytaj dalej>