Do wizyty na tym dalekim od świata cmentarzyku pod Stanowicami skłonił mnie artykuł mieszkańca Jenina, miłośnika lokalnej historii, Eugeniusza Cytlaka. Jego tekst „Huty szkła w powiecie Landsberg” ukaże się w całości w świątecznym wydaniu biuletynu „Wieści z Bogdańca”.

Eugeniusz Cytlak obszernie pisze o hutach w Tarnowie, Łośnie i Stanowicach, ale tę ostatnią historię ilustruje zdjęciem z cmentarza, którego nie znałam. A zochował się – jak na takie miejsce – w niezłym stanie, zważywszy że pochówki pochodzą z przełomu XIX i XX wieku.

Nie wiem, czy mieszkający w oddalonej od Stanowic ok. 2 km osadzie Stennewitzer Hὒtte, dziś oznaczonej jako Kolonia Stanowice, pracowali w hucie założonej przez właściciela tego majątku von Glὄdena w 1747 r., czy ktoś z nich spoczywa na wspomnianym cmentarzyku, ale pewnie tak musiało być. Po samej hucie dziś prawie nie ma śladu – jeśli nie liczyć jakichś tajemnic ukrytych w ziemi, która wielokrotnie uprawiana przez późniejszych osadników, może coś jeszcze w sobie skrywać. A dawny teren huty – dziś ta uprawna ziemia – rozpościera się między lasami i obok wzgórza, na którym znajduje się wspomniany cmentarzyk.

Gdyby jechać tam w okresie rozkwitu przyrody, można minąć to mejsce, nie zauważywszy niczego. Teraz jeszcze wprawne oko dojrzy z drogi jakieś krzyże. Można tam dotrzeć pieszo, zatrzymawszy auto po prawej stronie przed polem i podejść jakieś 50 metrów łagodnie w górę.

Miejsce skrywa kilkanaście grobów z całkiem dobrze zachowanymi tablicami. Co ciekawe, wiele z nich nosi slady licznych spękań, ale zostały przez kogoś sklejone i wciąż można z nich odczytać inskrypcje. Jak zauważyła Maria Gonta, są dwustronnie opisane, a z niektórych widać, że spoczywa razem i mąż, i żona.
Unikalnie wyglądają zrobione z ceglanej podmurówki tumby. Niektóre pomniki noszą ślady cechu wykonawcy, jak choćby C. Risch. Wśród grobów znajdują się miejsca spoczynku osób dorosłych i dzieci, z doskonale zachowaną tablicą Paula Sommerfelda, który żył zaledwnie dwa dni w styczniu 1912 r.
Na uwagę zasługuje fakt, że ktoś skrzętnie pozbierał wszelkie zniszczone elementy i poskładał je przy grobach, przy których leżały. W niektórych przypadkach da się jeszcze poskładać – niczym z puzzli – spore części tablic.



Jeśli więc zechcecie wybrać się w okolice Stanowic, odwiedzajcie to miejsce, z całym szacunkiem dla zmarłych i tych, którzy o cmentarzyk dbają.

Tekst i foto Hanna Kaup