20 maja obchodzimy ustanowiony przez ONZ w 2017 r. Światowy Dzień Pszczoły.

Z uwagi na znaczenie tych owadów i ogromny w ostatnich czasach spadek ich populacji, w naszym kraju obchodzi się dodatkowo Wielki Dzień Pszczół (w sierpniu).

Warto zdać sobie sprawę, że co trzecia łyżka spożywanego przez nas jedzenia, zależy od procesu zapylania, a ten zawdzięczamy głównie pszczołom. Istnieje ich na świecie ponad 20 tysięcy gatunków (w Polsce występuje ok. 500). Pszczoła miodna to tylko jeden z nich.

Kiedyś byliśmy pszczelą potęgą, a miód przerabiany na trunek, był aż do XVIII wieku narodowym napojem Polaków. Pod koniec XVI w. nasz eksport miodu do Niemiec, Czech i Moraw sięgał ok. półtora tysiąca beczek i ok. 30 tysięcy kamieni wosku pszczelego (1 kamień = 12,96 kg). Nic dziwnego, że o tych owadach ułożono mnóstwo porzekadeł. Niemal wszystkie wspominają o korzyściach związanych z pszczelarstwem:

• „Kto chowa pszczoły i klacze, ten na biedę nigdy nie płacze”,
• „Kto ma owce i pszczoły, ten gospodarz wesoły”,
• „Kto ma owce i pszczoły, ten nie będzie goły”,
• „Kto ma pszczoły i owce, ten ma co chce”,
• „Kto ma pszczoły, ma świat wesoły,”
• „Kto ma pszczoły, ten ma miód, a kto ziemię, ten ma trud”,
• „Pszczółka, klaczka i pszenica wyprowadzą z nędzy szlachcica/ stawią na nogi szlachcica”.

Jako że każda reguła ma swoje wyjątki, znalazło się jedno przysłowie wskazujące na ryzyko destabilizacji finansowej: „Kto chowa owce i pszczoły, ten raz bogaty, drugi raz goły”.

O tym, że o pszczoły należy dbać, mówi kolejna ludowa mądrość: „Kto pszczołom sprawi czapkę (przykrycie na ul), to one jemu suknię”.

Z ludowych przypowieści można wyczytać, że pszczoły rzadko kąsają, ponieważ sam Chrystus zakazał im (pod groźbą śmierci) żądlenia ludzi. No i faktycznie – kiedy zakończone haczykami pszczele żądło wczepia się w skórę, owad nie może go już wyjąć. Wyrywa je z siebie razem ze zbiorniczkiem jadowym i w efekcie umiera (osy mają gładziutkie żądło wielokrotnego użytku).

Mimo tragicznych konsekwencji, rozdrażnione pszczoły także się bronią („Nie dokuczaj pszczole, bo żądłem ukole”, „Nie darmo u pszczoły żądło, a cierń u róży”). Dla człowieka jest to wprawdzie bolesne doświadczenie, jednak zdecydowanie rzadziej kończy się tragicznie, więc kolejne przysłowie mówi „Nie dbaj, że pszczoła kąsa, byleś dostał miodu”.

Dawniej o osobach lubiących podchwytywać słowa mawiano: „Pająk jadu szuka, ale pszczoła miodu (Pająk truciznę z kwiatów zbiera, miód pszczoła)”.

Co jeszcze mówią przysłowia o pszczołach?

• że są pracowite („Pracowita pszczoła i z gorzkiego ziela słodki miód zbiera”, „Pszczoła miód zbiera i z pokrzywy”);
• że lubią słodkie („Tam się pszczoła (pszczółka) ciśnie, gdzie są słodkie wiśnie”), co przełożyło się na frazeologizmy „ciągnąć/lecieć/lgnąć” do kogoś lub czegoś „jak pszczoła do miodu”.

Na wieloletnich obserwacjach oparto też przysłowia meteorologiczno-prognostyczne: „Pszczoły zapowiadają pogodę, gdy wcześnie wracają do ula” oraz „Pszczoły zapowiadają deszcz, gdy późno wracają do ula”.

W odniesieniu do 20 maja warto jeszcze odnotować prawdziwą rewolucję, jaka dokonała się dokładnie przed trzema laty (20.05.2019). Tego dnia odszedł do lamusa wzorzec kilograma, przechowywany przez 130 lat w Sevres pod Paryżem. Metalowy, trzymany pod trzema szklanymi kloszami cylinder z platyny i irydu, mimo stosowania wyjątkowych wręcz środków ostrożności, w ciągu całej swojej kariery stracił ok. 50 mikrogramów. „Nowy” kilogram wyliczany jest w oparciu o tzw. stałą Plancka. Równocześnie weszły też w życie nowe definicje ampera, kelwina i mola. Amper jest wyliczany w oparciu o ładunek elementarny, kelwin dzięki stałej Boltzmanna, a mol za pomocą stałej Avogadra.

W kalendarzu świąt nietypowych figuruje jeszcze Dzień Przyszłego Milionera. Tylko się cieszyć, bo szanse mają wszyscy. Fotografia natomiast przedstawia naczynia do przechowywania miodu i jest wycinkiem z bardzo ciekawej i różnorodnej ekspozycji, jaką dysponuje prywatne Muzeum Pszczelarstwa w Narewce zlokalizowane Dworze Bartnika.

Tekst i foto Maria Gonta