8 marca. Budzący się dzień stopniowo nabierał barw. Ponieważ dzisiaj świętuje płeć piękna, pokuszę się o porównanie porannego spektaklu do wizyty w salonie piękności, w którym wizażyści nie są do końca zdecydowani, jak ma wyglądać ostateczny efekt ich pracy. Przez chwilę zanosiło się, że nie osiągną sukcesu, a ostateczny produkt może wyglądać jak w przysłowiu „Kobieta, co się stroi do południa, od południa mało warta”.

Dwa wieki wcześniej mawiano jeszcze dosadniej „Pierwej sto godzin wyciecze, nim się niewiasta oblecze”. Dziś żadna z nas nie ma czasu, by aż tak długo przygotowywać się do wyjścia z domu, pogoda też z każdą chwilą słoneczniejsza. Z całą pewnością wyklaruje się na długo przed południem. Dzień Kobiet po prostu nie może być brzydki.

Mnie natomiast poranne dywagacje skłoniły do sprawdzenia, jak na przestrzeni wieków ewoluowały przysłowia o kobietach. Zaczęłam od najstarszych. Okazały się bardzo interesującym studium zmieniającego się w tym czasie statusu kobiet.

W XVIII w. uważano „Niewiasta ma być w panieńskim stanie wstydliwa, w małżeńskim poczciwa, a we wdowim stateczna”. Powinna być milczącą domatorką („Niewieście milczeć (siedzieć doma) przystoi”) zajmującą się rękodziełem („Niewieścia rzecz kądziel”) i całkowicie poddaną woli męża („Niewieście rządzić nie przystoi” albo jeszcze dosadniej – „Mówią: nie tak sromota, gdy mąż sam przez się błądzi, jako gdy niewiasta mężem swoim rządzi”).

Już wtedy jednak uważano kobiety za istoty nie do końca odgadnione: „U niewiasty między „tak” a „nie” nawet włosa nie przewleczesz”, „Niewiasta, ogień i morze – to chodzi w jednej sforze”, „Nie ma ziela na babskie wesela, nie ma rutki na babskie smutki”, a to skutkowało kolejnymi przysłowiami: „Nie wierzcie żadnej niewieście choćby miała lat i dwieście”, „Ani na wsi ani w mieście nie trzeba wierzyć niewieście”.

Chociaż w sprawie gadulstwa i plotkarstwa mam odmienne zdanie, ponieważ znam panów będących w tym prawdziwymi mistrzami, to jednak dla porządku przytoczę garść dawnych porzekadeł: „Niewiasta każda wielomówna”, „Cud nad cudami: niegadatliwa między niewiastami”, „Dwie niewieście jarmark w mieście”.

Przysłowiową damską intuicję dziś określa się stwierdzeniem „Kobieta ma o jedno oko więcej niż mężczyzna”. Dawniej mawiano „Możesz mówić zawsze śmiele, że niewiasta chytre ziele”.

A w ogóle czegokolwiek by o płci pięknej nie powiedzieć, to przecież „Z kobietami wielka bieda, lecz bez kobiet żyć się nie da”, bowiem chociaż „Z babą jest źle, to bez baby jeszcze gorzej”.

Warto wiedzieć, że gromadzeniem i opracowywaniem wszelkich przysłów zajmuje się paremiografia, a za pierwszy zbiór polskich porzekadeł uważane są wydane w 1618 r. „Przypowieści polskie” (Proverbiorum polonicorum) Salomona Rytwińskiego znanego także jako Rysinius Sarmata, Pantherus, Leucorussus. Rysinus zebrał ich 1800.

Jego następcą był współczesny mu Knapius, czyli Grzegorz Knapski (1564-1638) – jezuita, który zgromadził już kilkanaście tysięcy przysłów i w porządku alfabetycznym w słowniku zatytułowanym „Adagia Polonica, Przysłowia polskie wybrane, zdania moralne i powiedzenia dowcipne, przyzwoite, po łacinie i grecku odtworzone, którym, zwłaszcza ciemniejszym, przydano światła i wyjaśnienia z różnych pisarzy i w ogóle zaprawiono je różnorodnemi wiadomościami naukowemi”.

Wymienione w tytule słówko „przyzwoite” jest w tym przypadku ważne, ponieważ Knapski zarzucał swojemu poprzednikowi spisywanie przysłów, jakie dziś nazwalibyśmy „nieparlamentarnymi”. Nie przeszkadzało mu to jednak korzystać z tego wydawnictwa garściami.

Wybrana przeze mnie fotografia wydaje się być kompletnie niezwiązana z dzisiejszym dniem, ale to tylko pozory. Dwieście lat temu Dnia Kobiet jeszcze nie świętowano, natomiast 08.03.1822 r. urodził się Ignacy Łukasiewicz – polski aptekarz, wynalazca lampy naftowej, pionier przemysłu naftowego. Z tej właśnie okazji bieżący rok ustanowiony został Rokiem Łukasiewicza, a ja dzisiaj wyszperałam z lamusa zdjęcie zrobione w Bóbrce, gdzie znajduje się wyjątkowe Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza.

Tekst i foto Maria Gonta