Rozmowa z prof. dr. hab. n. med. Piotrem Rutkowskim, kierownikiem Kliniki Nowotworów Tkanek MiÄ™kkich, KoÅ›ci i Czerniaków z Centrum Onkologii -Instytutu im. M. SkÅ‚odowskiej-Curie w Warszawie.

Co to są mięsaki?
– To bardzo rzadkie nowotwory tkanek miÄ™kkich i koÅ›ci. StanowiÄ… ok. 1 proc. wszystkich nowotworów zÅ‚oÅ›liwych u dorosÅ‚ych i ok. 15 proc. u dzieci. DotykajÄ… gÅ‚ównie osób starszych, dlatego pod wzglÄ™dem liczbowym dzieci jest znacznie mniej. Rocznie w Polsce mamy ok. 1 tys. zachorowaÅ„ (ok. 80 u dzieci). To bardzo demokratyczny nowotwór. Zachorować można w każdym wieku, bez wzglÄ™du na pÅ‚eć. Mój najstarszy pacjent zachorowaÅ‚ w wieku 91 lat, ale może to być też roczne dziecko. W krajach UE wszystkie nowotwory rzadkie dotyczÄ… 6 osób na 100 tys. mieszkaÅ„ców. Jest ich ok. 190 typów, z czego ok. 100 to miÄ™saki. W UE choruje na nie ok. 3 mln ludzi. Nieleczony miÄ™sak prowadzi do Å›mierci, bo daje przerzuty (gÅ‚ównie do pÅ‚uc). Å»yjemy coraz dÅ‚użej, a zatem bÄ™dziemy mieli coraz wiÄ™cej miÄ™saków.

Jak rozpoznaje siÄ™ tak rzadki nowotwór?
– MiÄ™saki to grupa ok. 60-100 różnych nowotworów. Osób, które sÄ… w stanie je zdiagnozować jest bardzo maÅ‚o nie tylko w Polsce, ale i na Å›wiecie. Aby dobrze rozpoznać i leczyć ten nowotwór, potrzeba wielu specjalistów, dlatego pacjent powinien trafić do oÅ›rodka referencyjnego i to wielospecjalistycznego. W Polsce mamy sieć onkologicznych oÅ›rodków pediatrycznych, które zajmujÄ… siÄ™ miÄ™sakami. Do najlepszych należą Instytut Matki i Dziecka oraz Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie, a także Uniwersytet Medyczny we WrocÅ‚awiu. JeÅ›li chodzi o dorosÅ‚ych, sytuacja wyglÄ…da gorzej, bo miÄ™saki sÄ…, co prawda, leczone w kilku oÅ›rodkach onkologicznych, ale jedynym ukierunkowanym na ten rodzaj nowotworu jest klinika, którÄ… mam zaszczyt prowadzić. Aby doroÅ›li pacjenci byli wÅ‚aÅ›ciwie leczeni, potrzebne sÄ… 3-4 takie placówki. Z drugiej strony, Polska ma szczęście być na tyle dużym krajem, że w ogóle istniejÄ… specjaliÅ›ci w leczeniu miÄ™saków! Na Litwie nie ma żadnego oÅ›rodka, bo na nowotwory te choruje zaledwie 70 osób.

Jak wielu pacjentów w Polsce leczonych jest w oÅ›rodkach specjalistycznych?
– Szacujemy, że tylko ok. 50-60 proc. Pozostali sÄ… leczeni w sposób przypadkowy, czyli nie zawsze wÅ‚aÅ›ciwy. Oznacza to czÄ™sto brak dobrego rozpoznania, bo nowotwór ten nie wyróżnia siÄ™ niczym szczególnym, jest bardzo niecharakterystyczny. Nie ma też badaÅ„, które pozwalaÅ‚yby go wykryć. MiÄ™sak tkanek miÄ™kkich to niebolesny guzek pod skórÄ…, a coÅ› takiego ma prawie każdy.
Inaczej rzecz wyglÄ…da w przypadku miÄ™saków koÅ›ci. Rocznie jest ich w Polsce ok. 300
i wystÄ™pujÄ… równie czÄ™sto u dorosÅ‚ych, jak u dzieci. Stosunkowo czÄ™sto rozwijajÄ… siÄ™ w rosnÄ…cych jeszcze koÅ›ciach, a guz koÅ›ci boli. Jeżeli wiÄ™c mÅ‚ody czÅ‚owiek czy dziecko skarży siÄ™ na ból nogi czy rÄ™ki, nie należy tego lekceważyć. Trzeba wykonać przynajmniej zwykÅ‚e przeÅ›wietlenie rentgenowskie – to może uratować życie.

Na co warto zwrócić uwagÄ™, jeÅ›li ktoÅ› ma taki niebolesny guzek pod skórÄ…?
– Po pierwsze, czy guz zaczyna siÄ™ powiÄ™kszać. JeÅ›li przekracza 5 cm, jest to już sygnaÅ‚ alarmowy. Z reguÅ‚y pacjent zauważa, że powiÄ™ksza mu siÄ™ obwód mięśnia nogi lub rÄ™ki, albo czuje, że coÅ› dziwnego dzieje siÄ™ w jego ciele. Po drugie, gdy guzek jest poÅ‚ożony nie pod samÄ… skórÄ…, ale gÅ‚Ä™biej, wÅ›ród mięśni. TakÄ… zmianÄ™ należy najpierw zdiagnozować, a nie od razu usuwać i dopiero potem badać. Trzeba wiÄ™c wykonać USG, tomografiÄ™ komputerowÄ… bÄ…dź rezonans magnetyczny. Jeżeli pojawi siÄ™ podejrzenie, że to guz, należy wykonać biopsjÄ™. Na 100 Å‚agodnych zmian, ta jedna bÄ™dzie miÄ™sakiem. A jeżeli jest poÅ‚ożona wÅ›ród mięśni, to jedna na 10 Å‚agodnych zmian może być miÄ™sakiem. Skoro mamy w Polsce 1 tys. miÄ™saków rocznie i ponad 20 tys. lekarzy rodzinnych, to statystycznie rzecz biorÄ…c jeden taki lekarz spotka miÄ™saka raz na dwadzieÅ›cia kilka lat. Chodzi o to, by nie popeÅ‚nić bÅ‚Ä™du już na tym etapie.

Jak leczy się mięsaki?
– NajważniejszÄ… metodÄ… pozostaje chirurgia. (I nie ma tu żadnych mitów, że rak siÄ™ boi noża, bo bez noża nie wyleczy siÄ™ miÄ™saka!). Najczęściej leczymy w sposób skojarzony – chirurgiÄ… poÅ‚Ä…czonÄ… z radioterapiÄ… albo z chemioterapiÄ… opartÄ… na tzw. cytostatykach lub lekach ukierunkowanych molekularnie. Te leki to przeÅ‚om i nadzieja onkologii ostatnich lat. DziaÅ‚ajÄ… na konkretny cel, czyli zaburzenie w czÄ…steczce nowotworu. Niestety, nie mamy jeszcze leków dostosowanych molekularnie do wszystkich rodzajów miÄ™saków.

Czy polscy pacjenci majÄ… dostÄ™p do nowoczesnych leków?
– Tak, mamy coraz wiÄ™cej programów lekowych. PojawiajÄ… siÄ™ też nowe leki, które wymagajÄ… okreÅ›lonych procedur niezbÄ™dnych dla zapewnienia im refundacji. Jak wspomniaÅ‚em, wÅ›ród miÄ™saków istnieje wiele podtypów, stÄ…d stosunkowo maÅ‚o jest badaÅ„ klinicznych. PojawiajÄ… siÄ™ jednak, a lekarze dysponujÄ… ich wynikami. Dlatego dobrze by byÅ‚o, gdyby nawet dla tych niewielu pacjentów leczenie byÅ‚o dostÄ™pne. PostÄ™p w leczeniu miÄ™saków jest niebywaÅ‚y – możemy wyleczyć 70-80 proc. tych nowotworów. Pod tym wzglÄ™dem w wyspecjalizowanych oÅ›rodkach osiÄ…gamy wyniki podobne do UE i USA. Mamy w Polsce Å›wietnych lekarzy, problemem jest jednak organizacja dostÄ™pu do nich – nie każdy pacjent od razu dostaje siÄ™ do oÅ›rodka specjalistycznego. Terapia powinna być dobrana indywidualnie do pacjenta i rodzaju nowotworu, a takie leczenie mogÄ… zapewnić tylko wspomniane już wielospecjalistyczne oÅ›rodki referencyjne.

Jaki kraj mógÅ‚by być dla nas wzorem pod tym wzglÄ™dem?
– Francja. Tam każdy chory musi być nie tylko zdiagnozowany na poziomie histopatologicznym w oÅ›rodku zajmujÄ…cym siÄ™ leczeniem miÄ™saków, ale później musi być osobiÅ›cie w takim oÅ›rodku skonsultowany, aby ustalić indywidualny plan leczenia. OdkÄ…d wprowadzono takie rekonsultacje, okazaÅ‚o siÄ™, że 40 proc. rozpoznaÅ„ trzeba byÅ‚o zmienić! To Å›wiadczy o tym, że nie wszyscy lekarze znajÄ… siÄ™ na miÄ™sakach. Jeżeli leczy siÄ™ raz, a dobrze, to po pierwsze siÄ™ wyleczy, a po drugie nie leczy siÄ™ pacjenta dwa czy trzy razy. Taki system jest wiÄ™c taÅ„szy. W Polsce 40-50 proc. pacjentów leczonych przypadkowo jest operowanych po kilka razy i za każdym razem operacja jest bardziej rozlegÅ‚a. A za każdÄ… z nich NFZ pÅ‚aci tyle samo, co za operacjÄ™ wykonywanÄ… w naszej klinice.

Jak długo można żyć z dobrze leczonym mięsakiem?
– W Stowarzyszeniu Pomocy Chorym na MiÄ™saki „SARCOMA” dziaÅ‚ajÄ… m.in. osoby, które żyjÄ… wiele lat po wyleczeniu. Pacjenci z tej organizacji wspomagajÄ… nie tylko innych pacjentów, ale i lekarzy, bo o miÄ™sakach wiedzÄ… wiÄ™cej od przeciÄ™tnego lekarza. Wydali nawet książeczkÄ™ na ten temat i rozesÅ‚ali do lekarzy rodzinnych w caÅ‚ej Polsce. Polecam stronÄ™ stowarzyszenia: www.sarcoma.pl

Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia