Rozmowa z dr. hab. n. med.
Krzysztofem Kowalem z Kliniki Alergologii i Chorób WewnÄ™trznych Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w BiaÅ‚ymstoku.
Jakby pan laikowi w najprostszy sposób wytÅ‚umaczyÅ‚, co to jest astma?
– Astma jest to zespóÅ‚ chorobowy, którego wspólnÄ… cechÄ… jest zmienne i odwracalne upoÅ›ledzenie przepÅ‚ywu powietrza przez dolne drogi oddechowe. Klinicznie manifestuje siÄ™ najczęściej jako napady dusznoÅ›ci, kaszlu, Å›wiszczÄ…cego oddechu i niekiedy uczucia Å›ciskania w klatce piersiowej. Objawy pojawiajÄ… siÄ™ czÄ™sto w godzinach porannych, po wysiÅ‚ku fizycznym lub ekspozycji na czynniki drażniÄ…ce takie jak zimne i suche powietrze. U podÅ‚oża powyższych objawów leży przewlekÅ‚y proces zapalny dróg oddechowych, w którym bierze udziaÅ‚ wiele komórek i substancji biologicznie czynnych.
Ta definicja może być trudna do zrozumienia dla osoby bez wyksztaÅ‚cenia medycznego…
– To jeszcze proÅ›ciej: astma to choroba, której gÅ‚ównym i najbardziej dolegliwym objawem sÄ… ataki dusznoÅ›ci wystÄ™pujÄ…ce najczęściej pomiÄ™dzy godzinÄ… drugÄ… a piÄ…tÄ… nad ranem, którym towarzyszy „granie w piersiach”, kaszel i czasem ucisk w klatce piersiowej. PomiÄ™dzy napadami pacjent może czuć siÄ™ dobrze i wówczas nikt nie jest w stanie zorientować siÄ™, że jest on chory na astmÄ™. Na szczęście, wiÄ™kszość osób, u których zdiagnozowano astmÄ™, to pacjenci z epizodycznÄ… lub Å‚agodnÄ… postaciÄ… choroby. Duszność pojawia siÄ™ u nich rzadko, a po zastosowaniu prawidÅ‚owego leczenia chory może caÅ‚kiem zapomnieć o chorobie.
Jakie są przyczyny tej choroby, czy można jej zapobiegać?
– Generalnie wiemy, że astma wystÄ™puje częściej u alergików. Najbardziej na niÄ… narażone sÄ… osoby, które źle reagujÄ… na alergeny wziewne, a przede wszystkim roztocza kurzu. Warto pamiÄ™tać, że rzadko w chorobach przewlekÅ‚ych przyczyny zwiÄ…zane sÄ… tylko z jednym czynnikiem. Ryzyko zachorowania na astmÄ™ wzrasta, kiedy osoba uczulona przechodzi na przykÅ‚ad infekcjÄ™, przeziÄ™bienie.
Czy z astmą da się żyć?
– OczywiÅ›cie, że można. Trzeba jednak nauczyć siÄ™ jak funkcjonować, by nie tracić na jakoÅ›ci życia. KiedyÅ› wÅ›ród lekarzy pokutowaÅ‚o takie przekonanie, czy wrÄ™cz model leczenia astmatyków, który przekazywaÅ‚ lekarz lekarzowi: chorego musisz leczyć tak, by wiedziaÅ‚, że ma astmÄ™. To nie byÅ‚o dobre podejÅ›cie. Pacjent wiedziaÅ‚ i stawiaÅ‚o go to od razu na poziomie chorego, którego ogranicza wiele czynników: że tego nie mógÅ‚, tamtego nie mógÅ‚, że jedyne co mógÅ‚, to siedzieć w poczekalni u lekarza i czekać na kolejnÄ… wizytÄ™. Faktem jest: astma powoduje zmiany oskrzelowe, ale da siÄ™ z tym żyć bez ograniczeÅ„! My – lekarze obecnie przyjmujemy, że astmatyk ma funkcjonować jak czÅ‚owiek zdrowy, żeby choroba go nie ograniczaÅ‚a. OczywiÅ›cie, musi wiedzieć na co jest chory, ale musi też wiedzieć co robić, aby normalnie funkcjonować. ProszÄ™ mi wierzyć, przy odpowiednim zaangażowaniu pacjentów jest to możliwe. ZwÅ‚aszcza, że jest to choroba przewlekÅ‚a, pojawia siÄ™ najczęściej w wieku dzieciÄ™cym i pozostaje z pacjentem do koÅ„ca życia. WiÄ™c tak naprawdÄ™ nie ma wyjÅ›cia, trzeba siÄ™ z niÄ… zaprzyjaźnić. Trzeba przyjąć, że bÄ™dÄ… chwile dobre, ale też bardzo trudne. Å»aden lekarz nie bÄ™dzie w stanie okreÅ›lić czy choroba bÄ™dzie przebiegaÅ‚a Å‚agodnie, czy nie. Ale może z caÅ‚Ä… stanowczoÅ›ciÄ… stwierdzić, że nie jest w stanie pomóc pacjentowi, jeżeli on sam tego nie bÄ™dzie chciaÅ‚. Relacja pacjent – lekarz – to musi być wzajemne wspóÅ‚dziaÅ‚anie.
Jakie sÄ… kierunki edukacji pacjenta chorego na astmÄ™?
– To proces dÅ‚ugotrwaÅ‚y. Na poczÄ…tku tej drogi lekarz musi wyjaÅ›nić choremu na czym polega choroba. Najważniejsze to uÅ›wiadomić, że tak jak trzeba regularnie myć zÄ™by, tak regularnie trzeba wdychać Å›rodki z inhalatora. Rano i wieczorem, i tak do koÅ„ca życia. Jeżeli chory nie zrozumie, że jest to choroba nieuleczalna, to pewnie przyjmie kilkadziesiÄ…t dawek, poczuje siÄ™ lepiej i odstawi lek. I wtedy stanie siÄ™ coÅ› strasznego – przyjdÄ… zaostrzenia choroby. PorównujÄ™ te zaostrzenia do trzÄ™sienia ziemi: budujemy miasto i przychodzi kataklizm, trzÄ™sienie. Zniszczone jest wszystko. I tak w przypadku zaostrzeÅ„ astmy – trzeba budować od nowa, zwiÄ™kszać dawki leków.
Wróćmy jeszcze na chwilÄ™ do przyczyn i czynników, które źle wpÅ‚ywajÄ… na astmatyków. Niektóre możemy sami eliminować. Tak jest w przypadku tzw. czynników wyzwalajÄ…cych. Na przykÅ‚ad, jeÅ›li dziecko jest uczulone na sierść kota, to wiadomo, że ze zwierzakiem trzeba siÄ™ pożegnać. Gorzej jest z roztoczami kurzu. Można je eliminować: prać w specjalnych proszkach, kupować poÅ›ciel antyalergicznÄ…, można podjąć siÄ™ odczulania. Warto też wspomnieć, że polecane sÄ… wszelakie szczepienia. Na przykÅ‚ad, jeżeli wiemy, że ciężko przebiega grypa czy infekcje paciorkowcowe, to dobrze jest siÄ™ w odpowiednim czasie zaszczepić. Najgorzej, gdy pacjent przegrywa z przeziÄ™bieniem!
Co wtedy? Pytam o osoby, u których już stwierdzono astmÄ™.
– Nie ma recepty. W okresach nasilenia siÄ™ przeziÄ™bieÅ„, wiosnÄ… i późnÄ… jesieniÄ…, trzeba siÄ™ wystrzegać dużych skupisk ludzkich, starać siÄ™ nie kontaktować z osobami kichajÄ…cymi, kaszlÄ…cymi, nie narażać siÄ™ na niepotrzebne zarażenie. Co ciekawe, astma może i dość czÄ™sto ma charakter zawodowy. Czyli objawy typowe dla tegoż schorzenia nie wystÄ…piÅ‚y nigdzie wczeÅ›niej, tylko w miejscu pracy.
Czyli wtedy trzeba zmienić pracę?
– Pozostawiam to dyskusji z lekarzem. Chory musi sam podjąć decyzjÄ™ czy zmienić pracÄ™, czy może tylko stanowisko. Niemniej jednak, pozostanie w tym samym miejscu gdzie wystÄ™puje ekspozycja na czynniki odpowiedzialne za wystÄ…pienie astmy zawodowej jest przeciwwskazane z punktu widzenia medycznego.
Czy techniki inhalacyjne są ważne?
– Od nich zależy tak naprawdÄ™ dużo, jeżeli nie wszystko. DziÅ› możemy mówić o najważniejszym osiÄ…gniÄ™ciu od stu lat. Mamy leki podawane metodÄ… wziewnÄ…. NajproÅ›ciej mówiÄ…c: leki zapakowano w inhalatory, które pacjent sam sobie aplikuje. Mamy wiele sposobów i technik, różniÄ… siÄ™ one parametrami, których chory nie musi znać. Może jednak wybrać miÄ™dzy dwoma rodzajami podajników. Pierwsze to ciÅ›nieniowe, drugie to podawane w suchym proszku. Chorzy mogÄ… wybrać taki podajnik, jaki im najbardziej odpowiada, jaki jest najwygodniejszy. Najważniejsze, żeby lekarz pokazaÅ‚, nie tylko powiedziaÅ‚, ale wÅ‚aÅ›nie pokazaÅ‚ (!), jak siÄ™ stosuje inhalator. Na kolejnÄ… wizytÄ™ pacjent musi przyjść z inhalatorem i zaprezentować, jak aplikuje sobie lek. W przypadku astmy nie ma leków dobrych albo zÅ‚ych, może być dobre albo zÅ‚e używanie inhalatora, który jest czymÅ› bardzo osobistym i dostosowanym do potrzeb chorego. Inaczej funkcjonuje osoba na emeryturze, która ma dużo czasu, aby przygotować sobie inhalator, a inaczej dziennikarz, który siÄ™ spieszy, np. na konferencjÄ™ prasowÄ…. Jest wiele różnych rodzajów inhalatorów i ważne jest, aby lekarz udostÄ™pniÅ‚ gamÄ™ urzÄ…dzeÅ„, jakie mamy w Polsce. Czasem sympatia chorego do inhalatora może być ważniejsza, niż wskazania lekarza.
Czy sÄ… inne sposoby angażowania pacjentów w proces leczenia? Czy wspóÅ‚czesna medycyna daje im narzÄ™dzia kontroli choroby?
– Tak. I to też uznajÄ™ za postÄ™p medycyny XXI wieku. Najbardziej popularny jest Test Kontroli Astmy. PowstaÅ‚ na podstawie analizy komputerowej wielu pytaÅ„, które lekarze zadawali chorym w celu oceny ich astmy. Wybrano te najbardziej istotne. Na podstawie tego testu można siÄ™ dowiedzieć czy chorzy kontrolujÄ… astmÄ™, a i oni sami sÄ… w stanie ocenić swój stan zdrowia. OczywiÅ›cie, wykonanie Testu nie zwalnia z konsultacji z lekarzem.
Co daje lekarzowi stosowanie Testu Kontroli Astmy?
– Test pomaga szybko i dokÅ‚adnie ocenić kontrolÄ™ astmy, jest użyteczny w podejmowaniu decyzji terapeutycznych, uÅ‚atwia porozumienie miÄ™dzy lekarzem i pacjentem.
Co daje pacjentowi stosowanie testu?
– WartoÅ›ci punktowe pomagajÄ… pacjentowi zrozumieć, co oznacza peÅ‚na kontrola astmy, obiektywna ocena i wiedza na temat kontroli choroby mogÄ… wspierać dyscyplinÄ™ leczenia u pacjenta. Kolejny czynnik, który może pomagać, zwÅ‚aszcza przy zaostrzeniach choroby, to pomiar szczytowego przepÅ‚ywu wydechowego (PEF), który można wykonać samemu. UrzÄ…dzenia do pomiaru PEF dostÄ™pne sÄ… w aptekach. Chory dziÄ™ki temu może zadzwonić do lekarza i powiedzieć o swoich parametrach. Jednym sÅ‚owem, chodzi o uÅ›wiadomienie, że pacjent Å›wiadomy i pacjent zaangażowany w leczenie, który to leczenie rozumie, ma zdecydowanie wiÄ™kszÄ… szansÄ™ na lepszÄ… kontrolÄ™ choroby i, tym samym, lepszÄ… jakość życia.
A w jaki sposób aplikacja MojaAstma jest pomocna w leczeniu chorych na astmÄ™?
– To bardzo dobre wsparcie dla pacjenta. W dobie Internetu i szybkiego życia czasem wrÄ™cz niezastÄ…pione. To jest taka metoda, gdzie chory na podstawie pytaÅ„ i odpowiedzi jest w stanie monitorować swój stan. DziÄ™ki tej interaktywnej aplikacji można siÄ™ dowiedzieć wiele o swojej chorobie, o sobie też. To jest jedna z wielu form zrozumienia i polubienia astmy. Co wiÄ™cej, jest to także narzÄ™dzie pomocne dla lekarza. Na podstawie wyników osiÄ…ganych w testach codziennego monitorowania samopoczucia pacjenta, lekarz jest w stanie stwierdzić, czy astma u jego pacjenta jest we wÅ‚aÅ›ciwy sposób kontrolowana.
A jacy pacjenci do pana przychodzÄ…?
– Bardzo różni. Od ludzi, którzy dbajÄ… o zalecenia i precyzyjnie siÄ™ do nich stosujÄ…, do osób, które nawet od razu kwestionujÄ… zalecenia lekarskie. Ta choroba to piÄ™kno i przekleÅ„stwo. Najgorzej jest wtedy, kiedy choroba siÄ™ tli, a chory jej nie widzi i nie chce widzieć. Jest jeszcze bardzo dużo do zrobienia w kwestiach edukacyjnych. Chory musi zaakceptować astmÄ™, żeby osiÄ…gnąć dÅ‚ugofalowy efekt i aktywnie żyć.
O nałogi nawet nie pytam...
– No tak. SÄ… caÅ‚kowicie zabronione, zwÅ‚aszcza palenie papierosów. Ten naÅ‚óg „schowaÅ‚bym do szuflady” wraz z zanieczyszczeniem powietrza. Szkodzi palenie czynne i bierne. Palacz–astmatyk jest bardziej oporny na leczenie. Musi przyjmować wiÄ™ksze dawki leków.
Medicinaria, I edycja, pt.: „Czas na oddech! Astma pod kontrolÄ…”, kwiecieÅ„ 2013 r.