Nie wiem dlaczego, ale kiedy mówię o Nikiforze, myślę o Szymonie, choć ci dwaj pewnie nawet się nie znali. Kazimierz Wnuk zwany Szymonem Giętym urodził się w Warszawie w 1914 r., a Nikifor Krynicki – właściwie Epifaniusz Drowniak – przyszedł na świat 21 maja 1895 w Krynicy. Pierwszy zmarł w gorzowskim hospicjum w 1998. Drugi, 30 lat wcześniej w Foluszu k. Jasła, w szpitalu dla chorych na gruźlicę. Obaj żyli samotnie i w ubóstwie, żeby nie powiedzieć w nędzy. Budząc ciekawość świata, uchodzili za dziwaków.

Mam taki zwyczaj, że w każdej miejscowości, do której przyjeżdżam na nieco dłuższy pobyt, odwiedzam cmentarz. Nie mogło być inaczej i tym razem.

Krynica ma dwa cmentarze, choć gdyby policzyć wewnętrzny Cmentarz wojenny nr 346, to nawet trzy. Ten jest zabytkowym, z okresu I wojny światowej, a został zaprojektowany przez austriackiego architekta Gustawa Ludwiga jako samodzielna kwatera. Jeszcze trzy lata temu prowadzono tam prace remontowe. Dziś jest uporządkowany i tworzy aleję, przy której spoczywa 34 żołnierzy austro-węgierskich i trzech rosyjskich w 18 grobach pojedynczych i pięciu zbiorowych.

Na tym samym cmentarzu komunalnym – tylko po prawej stronie od wejścia, za zabytkową kaplicą, spoczywa wspomniany polski malarz łemkowskiego pochodzenia, przedstawiciel prymitywizmu – Nikifor. I to głównie ze względu na niego turyści na cmentarz przybywają. Niektórzy trafiają tu, idąc do jedynej pobudowanej pod koniec XX w. na Sądecczyźnie cerkwi. Ale odwiedzających to miejsce jest nieporównanie mniej od tych, którzy robią sobie zdjęcia z pomnikiem Nikifora, jego nieodłączną walizeczką i psem przyjacielem, ustawionym tuż przy wejściu na krynicki deptak. Warto podkreślić, że autorem bardzo symbolicznego w wymowie nagrobnego pomnika Nikifora był znany rzeźbiarz Edward Chromy.

To nie wszystkie ślady po "Matejce Krynicy", jak mówi się o tym słynnym prymitywiście. Z zapisków o życiu Nikifora można wyczytać, że każdego dnia siadał na murku i malował, malował, malował. Podobno żaden jego obraz się nie powtórzył. A za inspirację do twórczości służyła mu piękna cerkiew greko-katolicka pw. św. Piotra i Pawła. To w niej został ochrzczony dzień po swoich urodzinach, o czym informowała umieszczona na frontowej ścianie tablica. Można było z niej przeczytać m.in.: „Ta cerkiew była akademią sztuki dla „Nikifora” Epifaniusza Drowniaka”.

foto Wikipedia

Dziś tablicy nie ma, została zdjęta z uwagi na prowadzony od dwóch lat remont obiektu. Wnętrze zostało w dużym stopniu odnowione, ale wciąż każdego dnia można tam spotkać samotnego rosyjskojęzycznego malarza, który pieczołowicie przywraca naścienne malowidła. Jak mi powiedzieli pracownicy wykonujący piaskowanie elewacji zewnętrznej, remont prowadzony jest głównie ze środków własnych parafii. Jedynie na przełożenie dachu było jakieś dofinansowanie. Kiedy zakończy się remont, tablica Nikifora wróci na swoje miejsce.

Mówi się, że Nikifor Krynicki jest najlepszym promotorem uzdrowiska. Jego imię nosi również jedna z tras turystycznych. Długa na 8 km wymaga dwóch godzin wędrówki. Wiedzie również do Muzeum Nikifora mieszczącego się w drewnianym budynku Romanówka.

To, co Krynica uczyniła z pamięcią o Nikiforze, może być wzorem do naśladowania dla innych miast i miasteczek, ze szczególnym uwzględnieniem tych, w których polska tożsamość była budowana dopiero po II wojnie światowej. Myślę, że warto wzorować się na sprawdzonych pomysłach i przenosić je również na inne tereny.

W uzdrowisku Krynica-Zdrój Pamięci Nikifora są:
1. Odsłonięty 9 września 2005 r. pomnik Nikifora na Krynickim Deptaku. Autorem jest krakowski rzeźbiarz prof. Czesław Dźwigaj.
2. Stary Cmentarz – nagrobek artysty Bolesława Chromego z polskim napisem na płycie: „Nikifor Krynicki” oraz łemkowskim: „Никифор Єпіфан Дровняк” („Nikifor Epifan Drowniak”).
3. Muzeum Nikifora – Galeria Sztuki „Romanówka”, oddział Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, działające od 1995 r.
4. Tablica pamiątkowa na cerkwi św. Piotra i Pawła.
5. Trasa Nikifor – wiedzie spod Informacji Turystycznej, przez Stary Cmentarz i Przełęcz Krzyżową do Muzeum Nikifora.

Poza Krynicą:

• W 2004 r. reżyser Krzysztof Krauze poświęcił malarzowi film fabularny „Mój Nikifor”, w którym tytułową postać zagrała Krystyna Feldman.
• Janusz Szubert w tomiku „Powiedzieć. Cokolwiek z 2011” poświęcił artyście wiersz „Nikifor”.
• Pierwszym albumem zespołu No To Co był wydany w 1968 r. „Nikifor”, z piosenką o tym samym tytule.
• Lwów – w pobliżu kościoła dominikanów Nikifor ma swój pomnik.