25 lipca. Dziś wspomnienie świętego Jakuba Większego. Mimo że jest on jednym z najpopularniejszych świętych i jego imieniem obdarzano niegdyś niemal co czwartego chłopca, w tradycji ludowej nie odnotowano zbyt wielu związanych z jego osobą obrzędów.

Wiadomo tylko, że rolnicy starali się zakończyć zbiory do św. Jakuba, a na Mazowszu istniał, zanikły już, zwyczaj wstrzymywania się od prac polowych we wszystkie sobotnie popołudnia, począwszy od Zielonych Świątek aż do 25 lipca, kiedy to już w ogóle żadną pracą nie wolno się było parać. Siostry mojego taty wspominały, że dziadek Kostek (ich ojciec), nawet czesać się tego dnia nie pozwalał, a umyć mogły jedynie nos i oczy.

Najbardziej znanym przejawem kultu jakubowego jest popularny już od średniowiecza europejski szlak Camino de Santiago. Nie ma jednej trasy pielgrzymki i śmiało można powiedzieć, że mnożą się one z każdym rokiem. Muszle św. Jakuba, którymi są znakowane, ujrzeć można niemal na każdym kroku..) W Polsce wytyczanie i znakowanie tym symbolem pierwszych odcinków Drogi św. Jakuba rozpoczęto przed 18 laty (2004). Dziś przez nasz kraj prowadzi już blisko sześć tysięcy kilometrów tego szlaku, a odcinek uwieczniony na zdjęciu, przecina malownicze Uroczysko Lubniewsko w woj. lubuskim.

Przysłów jakubowych jest również mnóstwo! Najłatwiej będzie pogrupować je tematycznie, ale to za chwilę. Teraz nieco czasu poświęcę drugiemu z dzisiejszych patronów – św. Krzysztofowi, który wśród innych świętych, opisanych w „Złotej legendzie”, wyróżniał się wzrostem wynoszącym 12 łokci. Łokieć nie był precyzyjną miarą, ponieważ niemal w każdym kraju przypisywano mu inną długość. Krakowskim targiem wybrałam łokieć nowopolski (zwany też krakowskim), mierzący w przybliżeniu 58 cm. 12 łokci (wg przeliczników internetowych) to „tylko” 7,3152 m!

Wzrost to nie wszystko. Okazuje się, że legendy zachodniego i wschodniego chrześcijaństwa znacznie się od siebie różnią. W zachodnim – kiedy olbrzym był jeszcze poganinem, nazywał się Offero. Nowe imię przyniósł mu chrzest, a Christoforos znaczy tyle, co „niosący Chrystusa”. Według tradycji wschodniej był kynocefalem (psiogłowcem) o nadludzkiej sile i imieniu Reprew (Reprobus), który również dopiero na chrzcie przyjął miano Christoforos. Wielu hagiografów oprotestowało tę wizję („nie był święty Krzysztof psem, był li tylko bardzo brzydki!”), ale dopiero w XVIII w. zakazano ukazywania go „w postaci nielicującej z chrześcijańską powagą”.

Ponieważ św. Krzysztof należał do grona Czternastu Wspomożycieli (Przyczyńców) wierzono bardzo mocno, że kto rano spojrzy na jego wizerunek, do wieczora będzie bezpieczny. Dlatego też przyjęło się umieszczanie jego wizerunków lub figurek w bramach miejskich, wnękach, na fasadach domów. Nazywano je „krzysztoforami”. Jeszcze pewniejsze było noszenie na szyi medalika z wizerunkiem świętego, albo chociaż posiadanie w kieszeni małego obrazka. Te z kolei nazwano „krzysztofkami”. W miarę rozwoju motoryzacji, św. Krzysztof zawędrował na breloczki i przeróżne samochodowe zawieszki, a w 2006 r., w dniu jego wspomnienia zaczęto obchodzić Dzień Bezpiecznego Kierowcy.

O św. Krzysztofie znalazłam tylko dwa przysłowia: „Im na Krzysztofa większe pogody, tym zimą sroższe nastają lody” oraz „Sztych od sztycha, jak stąd do Krzycha” (q złym, niedbałym, nieumiejętnym szyciu).

A teraz wracam do przysłów jakubowych. Na początek te dające nadzieję na lepszy czas:
„Jak święty Jakub nadejdzie, to nam biedy nie będzie”,
„Niechaj najpierw przyjdzie Jakub, ten daje bulwy ziemniaków”,
„Na świętego Jakuba bywa rachuba, kto był pilny, zbiór ma silny”,
„Na święty Jakub początek rachub i chleba nie kup”.

Przepowiadające zimową aurę:
„Jaki Jakub do południa taka też zima do grudnia – jaki Jakub po południu, taka i zima po grudniu”,
„Gdy słońce świeci na Jakuba, to będzie zima długa”,
„Na Jakuba chmury, będą śniegu fury”,
„Gdy Jakub z pogodą, w zimie wiele lodu”.

Zapowiadające zimę w samo Boże Narodzenie (chyba można je już do lamusa włożyć, bo właściwie wszystkie mówią o mrozie i śniegu, a tego ostatnio miewamy w nadmiarze dopiero w czas wielkanocny):
„Ciepły święty Jakub, zimne Boże Narodzenie”,
„Jak się Jakub z ciepłem zgłosi, to Boże Narodzenie mrozy przynosi”,
„Im większe na Jakuba chmury, tym większe w zimie śniegu góry”,
„Parno na Jakuba, przyda się na Gody szuba” (albo jakaś inna puchowa kurtka).

Ostrzegawcze:
„Święty Jakub zwykle z pogodą się głosi, ale nieraz ulewą wody rzek podnosi”.

O tematyce rolniczej ze szczególnym wskazaniem na żniwa (w większości niestety nie są to wróżby pomyślne):
„Gdy pada od Jakuba do Ignaca (25-31 lipca), to stracona rolnika praca”,
„Deszcze na świętego Jakuba, na pszeniczkę pewna zguba”,
„Na Jakuba deszcz, złych żniw wieszcz”.

Nie tylko o żniwach:
„U kogo bieda, u tego zawsze przed świętym Jakubem”,
„Święty Jakub kosi i przepiórki płoszy”,
„Święty Jakub bierze kopę za czub”,
„Kiedy przed Jakubem kwiat z kartofli spada, mało miechów pełnych się w jesieni składa”,
„Na św. Jakuba ostatnia siewu próba” – to nie pomyłka, tylko przypomnienie, że już najwyższy czas wysiać ozimy jęczmień,
„Na święty Jakub grochu naskub” (bo już ten wczesny można zbierać),
„Gdy dzień św. Jakuba przed wschodem pogodny, że napełnisz gumna masz znak niezawodny”.

Smakowite, pachnące chlebem i nie tylko:
„Na świętego Jakuba da świeżego chleba”,
„Na święty Jakub chleba sobie nakup”,
„Na święty Jakub chleba nie kup, żyta usiecz, chleba upiecz”,
„Po świętym Jakubie to i jabłuszko się zdłubie”,
„Ze świętym Jakubem bierz łyżkę z czubem”.

Bezprzydziałowe ale… hmm… zastanawiające:
„Jak Kuba Bobu, tak Bóg Kubie”,
„Czasem i Kuba mądrze powie”,
„Nie frasuj się Kuba, znajdzie się zguba”.

Maria Gonta
Foto Hanna Kaup