3 lipca. W wiÄ™kszoÅ›ci krajów sÅ‚owiaÅ„skich nazwa lipca wywodzi siÄ™ od lip, które wÅ‚aÅ›nie teraz powinny kwitnąć. W ostatnich latach jednak klimat nam siÄ™ znarowiÅ‚ i wszystko siÄ™ poprzestawiaÅ‚o. Lipy skoÅ„czyÅ‚y kwitnienie jeszcze przed koÅ„cem czerwca. Nie roznosi siÄ™ już w ich pobliżu niesamowity aromat i nie sÅ‚ychać charakterystycznego buczenia zapracowanych pszczelich skrzydeÅ‚ek. Teraz dojrzewajÄ… na nich orzeszki. Tak, te owÅ‚osione zielone kulki zwieszajÄ…ce siÄ™ na dÅ‚ugiej szypuÅ‚ce ze skrzydeÅ‚kiem, to orzeszki. SkrzydeÅ‚ko jest im potrzebne po to, by wiatr przeniósÅ‚ zdrewniaÅ‚y owoc nawet na znaczne odlegÅ‚oÅ›ci (dlatego niektóre pozostajÄ… na drzewach aż do zimy).

Zielone, lekko mechate lipowe orzeszki sÄ… smaczne i bardzo pożywne, chociaż – z uwagi na wielkość – zaspokojenie nimi dziennej normy kalorii, musiaÅ‚oby trochÄ™ potrwać. Z niedojrzaÅ‚ych można przyrzÄ…dzić faÅ‚szywe kapary, a dojrzaÅ‚e (zdrewniaÅ‚e), po uprażeniu i pokruszeniu mogÄ… być Å›wietnÄ… panierkÄ… do kotletów albo posypkÄ… do deserów. MaÅ‚o kto dzisiaj pamiÄ™ta, że kiedyÅ› przeprowadzano ich regularne zbiory.

Lipowe orzeszki zawierajÄ… biaÅ‚ka, skrobiÄ™, prozdrowotne flawonoidy, Å›luzy i… tÅ‚oczony przez naszych przodków olej, który równie dobrze nadawaÅ‚ siÄ™ na omastÄ™, jak i do lampek oliwnych. Nie wierzycie? Zapraszam wiÄ™c do eksperymentu – zerwijcie zielony orzeszek, wÅ‚óżcie go pomiÄ™dzy warstwy zÅ‚ożonej kartki papieru i zgniećcie na miazgÄ™. TÅ‚usta plamka gwarantowana.

Oprócz zastosowaÅ„ kulinarnych i technicznych, lipowy olej zajmowaÅ‚ też poczesne miejsce w domowych apteczkach. ZewnÄ™trznie stosowano go w celu przyspieszenia gojenia ran i owrzodzeÅ„ (znakomicie natÅ‚uszcza, znosi Å›wiÄ…d oraz Å‚agodzi stany zapalne). WytÅ‚oków również nie marnowano. Niewiastom sÅ‚użyÅ‚y do peelingu lub jako maseczka upiÄ™kszajÄ…ca.
Lipa przez wieki uważana była za drzewo magiczne, obdarzone pozytywną energią, korzystnie wpływające na zdrowie człowieka. W sennikach, sen o lipie tłumaczono jako przyszłość bez trosk. Jeżeli była to lipa kwitnąca, śniącego czekało wielkie szczęście, a jeżeli w dodatku wspinał się na nią, szanse na spełnienie wszystkich pragnień rosły.

O lipie (i do niej) pisano wiersze, jednak w przysłowiach trudno ją znaleźć. Pojawia się za to w kilku powiedzeniach:
„Dobrze mu jak chÅ‚opu pod lipÄ…”,
„Obedrzeć jak lipkÄ™” (tzn. jak lipÄ™ z Å‚yka – „Na Å›wiÄ™tego Filipa dobrze siÄ™ drze lipa”),
„Być takim, jak lipowa siekiera” (o czÅ‚owieku dobrym, miÄ™kkiego serca),
„Co czÅ‚owiek wystoji, niż Å›wintym zostanie, a potym go postwióm mindzy sztyry lipy i wróble po nim seróm” – z miÄ™kkiego lipowego drewna najczęściej strugano wiejskie Å›wiÄ…tki, a wokóÅ‚ wiejskich kapliczek sadzono lipy.

W potocznej polszczyźnie natomiast „lipa” jest synonimem produktu kiepskiej jakoÅ›ci albo bujdy na resorach (prawdopodobnie z uwagi na miÄ™kkie, nie nadajÄ…ce siÄ™ na budulec drewno).

Warto jeszcze zaznaczyć, że na Å›wiecie wystÄ™puje Å‚Ä…cznie 31 gatunków lipy (15 z nich to endemity rosnÄ…ce w Chinach), a w naszym kraju dziko rosnÄ… tylko dwa gatunki – lipa wÄ…skolistna i szerokolistna. Oprócz nich najbardziej znane sÄ…: lipa amerykaÅ„ska, lipa holenderska, lipa japoÅ„ska, lipa wonna, lipa krymska, lipa mongolska i lipa srebrzysta.

W kalendarzu kulinarnym dzisiaj do wyboru DzieÅ„ Czerwonej Ostrej Papryczki Chili oraz ÅšwiÄ™to Jedzenia Fasoli, a na zakoÅ„czenie jeszcze jedna ciekawostka. Równo 90 lat temu (3 lipca 1932 r.) urodziÅ‚ siÄ™ w Rzeszowie Jacek Silber, bardziej znany jako CzesÅ‚aw Åšliwa, który używaÅ‚ także nazwisk Jack Ben Silberstein i Jacek Elizeusz Zilbercfaig. ByÅ‚ niezwykle barwnÄ… postaciÄ… zapamiÄ™tanÄ… przede wszystkim jako hochsztapler, faÅ‚szerz i… fikcyjny konsul austriacki.

Kojarzycie film „Konsul” z Piotrem Fronczewskim w roli gÅ‚ównej? To wÅ‚aÅ›nie Jacek Silber vel CzesÅ‚aw Åšliwa byÅ‚ pierwowzorem postaci filmowego bohatera. Warto poszperać w sieci i obejrzeć też dokumentalny obraz w reżyserii Krzysztofa Gradowskiego pt. „Konsul i inni”. CzesÅ‚aw Åšliwa opowiada w nim o swoich pomysÅ‚ach i ich realizacji.

Tekst i foto Maria Gonta