To bÄ™dzie wspomnienie czÅ‚owieka, który zrobiÅ‚ wiele dla idei pokoju, a nikt nie wystawiÅ‚ mu pomnika.

Nie umiem sobie wyobrazić tego piÄ™knego majowego dnia sprzed prawie 102 lat. Dnia, w którym w okolice majÄ…tku Waldfrieden, czyli Zacisze, poÅ‚ożonego w pobliżu Hochzeit (dziÅ› Stare Osieczno niedaleko Krzyża) zajechaÅ‚o ok. 60 żoÅ‚nierzy z czwartego puÅ‚ku Reichswehry w Deutsch-Krone (WaÅ‚cz) pod dowództwem dwóch niemieckich oficerów, by zabić Hansa Paasche. Dnia, w którym ten owdowiaÅ‚y dwa lata wczeÅ›niej ojciec czwórki dzieci zostaÅ‚ zamordowany na ich oczach, bo jako pacyfista i przeciwnik niemieckiego militaryzmu oraz kolonializmu, nie pasowaÅ‚ ówczesnej niemieckiej wÅ‚adzy.
Nie umiem wyobrazić sobie tego miejsca, w którym jeszcze sto lat temu tÄ™tniÅ‚o życie skupione wokóÅ‚ dworu Hansa Paasche oraz osady z dziaÅ‚ajÄ…cym mÅ‚ynem, po których pozostaÅ‚y nie caÅ‚kiem jeszcze wchÅ‚oniÄ™te przez ziemiÄ™ resztki fundamentów, schody „do nieba” i opodal grób czÅ‚owieka, którego zastrzelono, gdy przebywaÅ‚ z dziećmi nad pobliskim Jeziorem GÅ‚Ä™bokie.
Nie umiem sobie wyobrazić, jak bardzo czuł się osaczony i bezradny, gdy doniesiono mu, że jest na celowniku władzy?
Nie umiem sobie wyobrazić samotnoÅ›ci czÅ‚owieka, który wyprzedziÅ‚ swojÄ… epokÄ™, a poznawszy prawdziwe zamiary Niemiec w czasie I wojny Å›wiatowej, miaÅ‚ odwagÄ™ sprzeciwiać siÄ™ ich polityce i dziaÅ‚aniom. Za swoje przekonania zginÄ…Å‚ jako 39-latek od strzaÅ‚u w serce, oddanego przez strzelca najniższej rangi Diekmanna, a oberleutnant Koppe stwierdziÅ‚, że Paasche zostaÅ‚ „postrzelony podczas próby ucieczki”. Warto dodać, że miaÅ‚ na sobie kÄ…pielówki, kurtkÄ™ i sandaÅ‚y, a broÅ„, której szukano w posiadÅ‚oÅ›ci – byÅ‚a pretekstem do napaÅ›ci – nie zostaÅ‚a odnaleziona. OczywiÅ›cie, nikogo w sprawie nie oskarżono.

Dyplomata i publicysta z Hamburga Harry Graf Kessler zanotował 25 maja 1920 r. w swoim pamiętniku (cytat ze strony https://de-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/Hans_Paasche?_x_tr_sl=de&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=sc):

„Dowiadujemy siÄ™, że pacyfista Paasche zostaÅ‚ zamordowany w swoim majÄ…tku przez żoÅ‚nierzy Reichswehry w dniach PięćdziesiÄ…tnicy. OczywiÅ›cie „w biegu” (…) BezpieczeÅ„stwo osób nielubianych politycznie jest obecnie mniejsze w Niemczech niż w najbardziej niesÅ‚awnych republikach Ameryki PoÅ‚udniowej czy w Rzymie Borgiów.”

Hans Paasche to czÅ‚owiek, który w swoim krótkim życiu zrobiÅ‚ wiÄ™cej dla idei pokoju niż niejeden żyjÄ…cy dwa razy dÅ‚użej. Informacji o nim w zasobach internetowych jest wiele, ale tylko nieliczni potrafiliby powiedzieć, kim byÅ‚ i dlaczego jego grób znajduje siÄ™ tuż przy granicy województwa lubuskiego z WielkopolskÄ…. TÄ™ wiedzÄ™ od ponad dekady posiadajÄ… Maria i Bogdan Gontowie, którzy postanowili odnaleźć to miejsce po dziesiÄ™ciu latach od pierwszej tam wizyty.

Choć Gontowiec Podróżny – pod takÄ… nazwÄ… znamy to gorzowskie małżeÅ„stwo Marii i Bogdana Gontów – zawsze jest przygotowany do wyjazdu, korzysta z map, wskazówek i ogromnego doÅ›wiadczenia w odszukiwaniu miejsc niepamiÄ™ci, to tym razem trafienie do dawnej osady Zacisze sprawiÅ‚o nieco kÅ‚opotów, bo – to trzeba napisać wyraźnie – brakuje oznakowania. Nie ma nawet wskazania kierujÄ…cego do leÅ›niczówki, obok której stoi jeszcze dom rodziców Hansa Paasche.
Ostetecznie udaÅ‚o siÄ™ dotrzeć w miejsce, które z roku na rok coraz bardziej pochÅ‚ania przyroda. Widać, że ktoÅ› nieco przyciÄ…Å‚ drzewa i krzewy, ale po wejÅ›ciu na schody „do nieba” – nazwane tak z pewnoÅ›ciÄ… dlatego, że nagle siÄ™ urywajÄ…, a patrzÄ…c od doÅ‚u, rzeczywiÅ›cie zdaje siÄ™, jakby prowadziÅ‚y w chmury – ktoÅ›, kto przybÄ™dzie tam pierwszy raz, może siÄ™ nie zorientować, w którym kierunku iść, by dotrzeć do grobu byÅ‚ego wÅ‚aÅ›ciciela majÄ…tku. Później pojawiajÄ… siÄ™ strzaÅ‚ki na drzewach i dziÄ™ki nim można odnaleźć miejsce Å›mieri i spoczynku czÅ‚owieka, który wzrastaÅ‚ w rodzinie wpÅ‚ywowych polityków i bankowców, ale nie przysporzyÅ‚ im chwaÅ‚y, stajÄ…c siÄ™ przeciwnikiem prowadzonych przez Niemcy wojen, a z dobrze zapowiadajÄ…cego siÄ™ żoÅ‚nierza zostaÅ‚ pacyfistÄ…, przeszedÅ‚ w stan spoczynku, zajÄ…Å‚ siÄ™ majÄ…tkiem oraz dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ… politycznÄ… i publicystycznÄ…, za co kilka razy stawaÅ‚ przed sÄ…dami pod zarzutem szerzenia idei rewolucjonistycznych. Późniejsze jego życie to byÅ‚y aresztowania i osadzenia w wiÄ™zieniu – także w zakÅ‚adzie dla umysÅ‚owo chorych – a wreszcie los, jaki rok wczeÅ›niej spotkaÅ‚ Różę Luxemburg czy Karla Liebknechta.

Zamordowany 21 maja 1920 r. Paasche, zostaÅ‚ pochowany na terenie swojego majÄ…tku w Waldfrieden, a jak podajÄ… internetowe źródÅ‚a w pogrzebie wzięły udziaÅ‚: „czoÅ‚owe osobistoÅ›ci Å›wiata polityki oraz liczna reprezentacja lokalnej spoÅ‚ecznoÅ›ci, w dużej mierze oburzonej bezwzglÄ™dnym potraktowaniem szanowanego czÅ‚owieka”.

Grób Hansa Paasche nie ma dziÅ› oryginalnej pÅ‚yty, która zostaÅ‚a przewieziona przez córkÄ™ HelgÄ™ do Niemiec i stanowi eksponat w zamku Burg Ludwigstein, ale krzyż, na którym widnieje napis:
„HANS PAASCHE. Tu spoczywa bojownik o wolność i porozumienie miÄ™dzy narodami. ZginÄ…Å‚ w 1920 roku, zamordowany z powodu swoich przekonaÅ„”. I sentencja po niemiecku: „Ich habe mehr gesät als geschnitten ...” (WiÄ™cej posiaÅ‚em, niż zebraÅ‚em...).

W 2003 r. dr Jerzy Giergielewicz ze Szczecina (pisarz, wiÄ™zieÅ„ obozów koncentracyjnych - zmarÅ‚ w 2012 r.) napisaÅ‚, że Hans Paasche zasÅ‚uguje w Polsce na szczególnÄ… pamięć, gdyż: „poÅ›wiÄ™ciÅ‚ życie za uniwersalnÄ… ideÄ™ humanizmu i przyjaźń miÄ™dzy narodami” i zaproponowaÅ‚, aby z grobu Hansa Paasche uczynić symbol porozumienia europejskiego, a dawny teren dworski objąć nadzorem wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Z rozmowy z delegaturÄ… wielkopolskiego konserwatora zabytków w Pile dowiedziaÅ‚am siÄ™, że osada Zacisze w rejestrze ich zabytków nie istnieje. Sam dwór zostaÅ‚ rozebrany w 1945 r., ale Å›lady po osadzie wciąż istniejÄ…. Dobrze, że stworzono tam Å›cieżkÄ™ imienia Hansa Paasche, dobrze, że sÄ… tablice informacyjne, dobrze, że czasami zajmuje siÄ™ tym miejscem mÅ‚odzież z Krzyża i – jak powiedziaÅ‚ leÅ›niczy z leÅ›nictwa Zacisze – również on robi, co może w miarÄ™ możliwoÅ›ci, ale niechybnie natura zrobi swoje i kolejne miejsce odejdzie w zapomnienie.

Ten samotny grób czÅ‚owieka, który tak wiele zrobiÅ‚ dla idei pokoju w Europie, byÅ‚ filozofem i pisarzem, rzecznikiem emancypacji kobiet i równoÅ›ci obywateli, a także prekursorem wegetarianizmu i ekologiem, budzi mój tym wiÄ™kszy smutek, że w dzisiejszych czasach chcemy stawiać pomniki ludziom, których zasÅ‚ugi w życiu spoÅ‚eczeÅ„stw sÄ… żadne lub nikÅ‚e. Zapominamy o postawach godnych i zachowaniach honorowych, a chcemy czcić tych, którzy dużo i gÅ‚oÅ›no krzyczÄ…. Strasznie to smutne i nie wróży nic dobrego.

PS
W jaki sposób leÅ›nictwo dba o ten teren wpisany – jak powiedziaÅ‚ leÅ›niczy z Zacisza – na listÄ™ HCFV, czyli lasyów o szczególnych walorach przyrodniczych, nie wiem, bo odesÅ‚aÅ‚ mnie do nadleÅ›nictwa w Krzyżu. Mimo iż moje pytania tam doszÅ‚y, bo otrzymaÅ‚am zwrot potwierdzajÄ…cy, to – choć powtórzyÅ‚am proÅ›bÄ™ po dwóch dniach – nikt nie odpowiedziaÅ‚ sÅ‚owem czy i kiedy mogÄ™ spodziewać siÄ™ odpowiedzi. PozostawiÄ™ to bez komentarza.

AKTUALIZACJA z 14.01.2021 godz. 20.20
Przed chwilÄ… otrzymaÅ‚am odpowiedż podpisanÄ… przez nadleÅ›niczego NadleÅ›nictwa Krzyż Tomasza Judka, który pisze:

"W odpowiedzi na Pani email z dnia 12.01.2022 roku NadleÅ›nictwo Krzyż informuje, że sprawuje opiekÄ™ nad pozostaÅ‚oÅ›ciami po dawnej osadzie Zacisze. Regularne nadzorujemy i sprzÄ…tamy Å›cieżkÄ™ historyczno-przyrodniczÄ…, usuwamy drzewa przy Å›cieżce zagrażajÄ…ce zwiedzajÄ…cym, sezonowo usuwamy zachwaszczenia na Å›cieżce i na „schodach do nieba”.
Na Å›cieżce w 2005 roku w momencie kiedy ona powstaÅ‚a, postawione zostaÅ‚y tablice informacyjno-edukacyjne. Wytyczeniem Å›cieżki i oznakowaniem zajÄ…Å‚ siÄ™ Klub MiÅ‚oÅ›ników Turystyki Rowerowej „Dynamo” z Krzyża Wlkp. W 2010 roku wymieniono sÅ‚upki od tablic. Miejscowy leÅ›niczy wraz z podleÅ›niczym dbajÄ… regularnie o stan tablic, kilka razy w sezonie sÄ… myte i sprawdzane pod kÄ…tem technicznym. Regularne kontrole pracowników terenowych NadleÅ›nictwa Krzyż zapobiegajÄ… jakimkolwiek dewastacjom.”

Cieszy mnie, że wiadomość ze źródÅ‚a dotarÅ‚a i jest opiekun tego miejsca. Dobrze by jednak byÅ‚o, gdyby Wojewódzki Konserwator Zabytków również wpisaÅ‚ to miejsce w swój rejestr.

Tekst i foto Hanna Kaup

Materiały na temat Hansa Paasche:

• http://www.forum.dawna.pila.pl/viewtopic.php?f=5&t=1954
• https://de-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/Hans_Paasche?_x_tr_sl=de&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=sc
• https://www-wikiwand-com.translate.goog/en/Hans_Paasche?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=sc
• https://www.facebook.com/search/top/?q=Krzy%C5%BC%20historia
• https://krokodomu.blogspot.com/2019/05/zacisze-z-niezwyka-historia-w-tle.html
• https://hanspaaschepl.wordpress.com/